Liturgie en eredienst

Preken die breken - Onrust in Drachten 1

Daarbij komt dat vanuit Kampen het parool is gegeven om verontrusten die openlijk verkeerde zaken in het kerkverband aan de kaak stellen, aan te pakken². Het zal daarom wel niet toevallig zijn dat gelijktijdig in twee kerken van Drachten in de preken expliciet aandacht werd gegeven aan de verontrusten³. Allebei precies een week na de beruchte publicatie in De Reformatie⁴!
De inhoud van de ene preek is zodanig dat die er met náme om vraagt om tegengesproken te worden. Die geeft namelijk een zeer vertekend beeld van wat er in de kerk aan de hand is en van wat verontrusten voorstaan.

Het gaat om een preek die op zondag 8 november jl. door ds. J.H. Tempelman gehouden is in de gemeente van Drachten-Nijenga. Om de predikant recht te doen, en voor het gemak van de lezer, hadden we ons voorgenomen de hele preek te publiceren en daarop commentaar te geven. Maar de predikant wilde desgevraagd geen toestemming geven voor integrale publicatie. Dat verbaast ons wel wat. Een preek als verkondiging van het heil zou je toch zo luid en ver mogelijk willen laten klinken zelfs al weet je dat er kritiek op kan komen⁵. Het zou toch ook mooi passen in het missionair elan dat onze kerken willen uitstralen?
Het zij zo. Daarom proberen we de essenties van de preek weer te geven hoewel het verwijt dat we eenzijdig selecteren zo weer te makkelijk kan klinken.

Om degenen die meer informatie willen over de zaken die aan de orde zijn in onze kerken te helpen, hebben we veel verwijzigingen in voetnoten aangegeven in deze en de volgende artikelen. Want er is overvloedig materiaal beschikbaar waarin dieper dan nu bij dit onderwerp kan, grondig wordt ingegaan op allerlei zaken. We dringen er op aan: als u werkelijk wilt weten 'hoe het zit' en eerlijk in gesprek wilt gaan met uw verontruste broeder en zuster, neem daar dan kennis van. Dan helpen we elkaar werkelijk verder.

Preekinleiding

Als Schriftlezing koos ds. Tempelman Psalm 69: 1-13, 20-22. De tekst is Romeinen 15:1-7.
In de inleiding van zijn preek gaf hij aandacht aan de verdeeldheid die de kerken van de Reformatie kenmerkt. M.n. noemde hij de zgn. nieuwe vrijmaking van 2004 (bedoeld zal zijn 2003, djb). De broeders en zusters die zich vrijmaakten zagen hun vertrek als een Reformatie. Ze zagen het verval in de GKv steeds toenemen.
Ds. Tempelman constateerde dat de bezwaren nog steeds door een aantal broeders en zusters in de GKv worden gedeeld. Er zijn grote verschillen van mening. Dat leidt tot spanningen.
De vraag die de predikant wilde beantwoorden in de preek is of de bezwaren terecht zijn.
En of er binnen de kerk wel voldoende aandacht aan is gegeven en de schouders er onder worden gezet als dingen niet goed gaan.
Volgens ds. Tempelman kan Romeinen 15:1-7 zo worden samengevat:

In een zwakke kerk krijgen sterken extra werk
want de Heer vraagt dan van je
- bouw je naasten op
- bouw met Christus mee
- bouw tot eer van God

Openheid

We zijn blij met dit begin van de preek. Maar al te lang is bijna krampachtig geprobeerd de diepe zorgen over de ontwikkelingen in de kerk te negeren⁶, zijn broeders en zusters, gemeenten in slaap gesust door uitspraken dat er 'natuurlijk' wel wat aan de hand is maar dat het niet van fundamentele aard is⁷. Hier wordt in elk geval van grote verschillen van mening gesproken en komen die (voor een deel) aan de orde. Dat is iets om te waarderen. Een predikant die kennelijk nu de koe bij de horens durft te vatten en niet (meer) de groeiende verdeeldheid onder de mat lijkt te vegen zodat vervreemding en verwijdering alleen maar toenemen.

Zwakken en sterken in de kerk

Ds. Tempelman ziet in de kerk van Rome zwakken en sterken in het geloof. Die heb je in elke gemeente. Daarbij moet wel bedacht worden dat van beide groepen geldt dat ze wél willen leven uit het geloof. Het gaat niet om mensen die zich steeds minder van de Heer en zijn Woord aantrekken. Maar zelfs dan is er nog verschil van inzicht in de dagelijkse toepassing van het evangelie in het leven, constateert de predikant.
In Rome bestond onder meer verschil van inzicht over eet- en drinkgewoonten in de kerk. Ze stonden tegenover elkaar, als het ging om de praktijk van het christen-zijn. Verschillen die niet rechtstreeks onze belijdenis, en dus het hart van het evangelie, Christus raken.
En, vervolgt de predikant,
"dat zijn nóg de zaken waarom in het land broeders en zusters apart zijn gaan vergaderen en die zaken geven ook vandaag de dag nog moeiten in de gemeente. Die raken niet meteen het fundament van Christus' kerk. Men bewéert wel dat dit zo is maar dat is toch niet vol te houden. Het gaat om de concrete toepassing van Gods woord in ons leven."

Grondig mis

Wat is het nu toch triest dat na het hoopvolle begin, het hier gelijk grondig misgaat. Op voorhand plaatst de predikant de verschillen in de rubriek zaken van minder belang, zaken waar je met recht verschillend over zou kunnen denken. Dingen die ieder maar voor zijn eigen geweten recht moet breien. Net als de broeders en zusters van de kerk van Rome. Het gaat dáár om niet méér dan het nuttigen van eten en drinken. Zoals het bij ons zou kunnen gaan om wel of niet een borreltje elke avond; of een rauwe biefstuk eten; of van het onderhouden van allerlei feestdagen, bijvoorbeeld onze tweede feestdagen als Paasmaandag en Pinkstermaandag. Daar kun je immers verschillend over denken. Het gaat slechts om "de praktijk van het christen-zijn", zo meent ds. Tempelman, niet om zaken die "rechtstreeks onze belijdenis, en dus het hart van het evangelie, Christus raken".
Ja, dan zijn verontrusten op voorhand terecht veroordeeld met hun activiteiten en 'geschrijf'. Dan zijn de scheuringen van 2003, 2009 en mogelijk een nieuwe scheuring ten enenmale veroordeeld.
De predikant raakt de kern: de verontrusten menen inderdaad dat de ontwikkelingen in de vrijgemaakt-gereformeerde kerken de belijdenis en ook Christus, het Woord, raken. Dat ene woordje "rechtstreeks" dat hij toevoegt maakt niet zoveel uit. Het líjkt of de zaak daarmee minder ernstig is: de zaken raken misschien het evangelie en de belijdenis wel maar langs een omweg, verborgen wellicht. Maar ook dwalingen in de kerk die de belijdenis en Christus' evangelie indirect aantasten dienen te worden verworpen. Misschien zijn ze nog wel verradelijker dan directe heldere aanvallen op haar. Neem bijvoorbeeld de dwaling van de ex-vrijgemaakte predikant T. de Ruiter die leerde dat Christus niet moest sterven om voor onze zonden te betalen. Volstrekt helder, een kind kan het begrijpen⁸. Dat betekende het einde van zijn ambtsdienst in de kerk. Maar andere dwalingen zijn geraffineerder en veel minder gemakkelijk terug te voeren tot afwijkingen van de belijdenis. Overigens zullen we zien dat zelfs het woord indirect misplaatst is.
Maar goed, ds. Tempelman geeft voor zijn taxatie argumenten in de preek. We willen die wegen, en nagaan of die aantonen dat de bezwaren tegen de koers van de kerken 'maar' liggen op het niveau van "de praktijk van het christelijk leven".

Argument 1: Het vierde gebod

Ds. Tempelman zegt:
"Hebben de generale synoden vanaf Zuidhorn de deur opengezet voor afschaffing van het vierde gebod? Nee toch? Ze hebben alleen geconstateerd dat er al eeuwenlang verschil van mening is over de concrete toepassing van dat vierde gebod. En tegelijk is een weg gezocht dat we als kerken en kerkleden meer één lijn gaan trekken in de concrete heiliging van de rustdag."

Inderdaad heeft de zaak van het vierde gebod en onze rustdag veel aandacht gehad. Terecht, het betreft onze rustdag en raakt direct onze omgang als volk met de HERE.
Laten we nog even heel duidelijk voor het voetlicht te halen waar het ook al weer om ging.
Op 2 juni 1996 hield een predikant in de GKv⁹ een preek over Zondag 38 HC waarin hij o.m. leerde dat "we geen gebod meer hebben van de Here om te rusten op de zondag, dat is de sabbatdag van de nieuwe bedeling, maar dat de zondag als rustdag nog wel een goede menselijke instelling is die we zoveel mogelijk moeten onderhouden".
Er werden bezwaren ingediend door gemeenteleden. Maar de synode van Leusden 1999 sprak tenslotte uit: "dat de opvatting dat de zondag als rustdag niet gegrond is op een goddelijk gebod niet te veroordelen is"¹⁰.
Tegen deze uitspraak werden honderden bezwaren ingediend, tot aan de laatste synode van Zwolle-Zuid toe! Ze zijn alle afgewezen of niet ontvankelijk verklaard.
Voortaan mag dus in onze kerken worden geleerd dat onze zondagse rustdag een menselijke instelling is en niets van doen heeft met het vierde gebod! Dat is duidelijk in strijd met onze belijdenis HC zondag 38 waar in het kader van het vierde gebod gesproken wordt over "de Sabbat, dat is onze rustdag".

Wat is nu het argument van ds. Tempelman? Dit: "Er is een eeuwenlang verschil van mening geweest over de concrete toepassing van het vierde gebod".
Ja, dat zal wel. Elke tijd heeft zijn moeite met het bewaren van de zondagsrust. De boeren in Drachten en Ureterp moesten nadenken of melkleveranties op zondag waren geoorloofd. En of oogsten bij dreigend noodweer was toegestaan. Een gereformeerde dienstplichtige militair dacht vroeger(?) na of hij op zondag terugreisde naar de kazerne of niet. Hoogovens konden niet zonder grote problemen worden stilgezet. En energiecentrales moeten ook nu bewaakt worden op de rustdag. Een internationaal softwarebedrijf als destijds Baan wist een oplossing te vinden voor 7x24 uur service zonder het vierde gebod te schenden¹¹. Schippers moeten beslissen of het in het licht van Gods gebod te verantwoorden is zondags door te varen. Winkelpersoneel wordt geconfronteerd met koopzondagen. En ga zo maar door.
Dat soort discussies houdt niet op want de samenleving zal blijven veranderen. Maar in deze hele zaak gaat het om iets veel wezenlijkers, namelijk of het vierde gebod met betrekking tot de rustdag zelf nog wel geldig is. Het gaat om de geldigheid van: "Zes dagen zult gij arbeiden en al uw werk doen; maar de zevende dag is de sabbat van de HERE, uw God; dan zult gij geen werk doen?".
Dát is het punt. En daarvan hebben onze kerken nu gezegd: je mag 'rustig' van de kansel leren dat de zondagse rustdag een menselijke instelling is! Rusten of werken: uiteindelijk jouw beslissing. Het is legitiem als je vindt dat het vierde gebod daar niets over heeft te zeggen.
Dan kunt je toch niet in alle eerlijkheid volhouden dat het hier slechts om een 'toepassing' van het vierde gebod gaat als het wel of niet schaatsen, televisiekijken, ver familiebezoek op zondag, of wat dan ook? Het gaat hier toch over het serieus nemen van een gebod van Gods Woord zelf? En van onze belijdenis!

Napraten

Het argument van ds. Tempelman snijdt dus geen enkel hout. Daarbij komt dat deze veelgehoorde en nageprate bewering, door ds. J.M. Goedhart (in Drachten niet onbekend!), ook kerkhistorisch ontzenuwd is. De synode van Zuidhorn (2002) oordeelde dat de zgn. zes regels van Dordt (1618/19) waarin de koppeling van vierde gebod en rustdag is vastgelegd¹² geen kerkelijke gezag zou hebben gehad. Maar ds. Goedhart toonde aan dat het tegendeel het geval is (geweest). De regels zijn eeuwenlang gehandhaafd. De synode van Amersfoort-Centrum (2005) moest dan ook de juistheid van ds. Goedharts onderzoek erkennen.
Echter? de synode holde het gezag van deze regels dermate uit dat ze inderdaad nu nauwelijks meer gezag zullen kunnen uitoefenen¹³?

"Hebben de synoden de deur opengezet voor afschaffing van het vierde gebod? Nee toch?", zo vraagt ds. Tempelman de luisteraars retorisch. We menen eerlijk dat dat wél het geval is. Voor velen is de zondag niet meer dan een vrije dag geworden waarop je weliswaar (nog één keer) naar de kerk gaat maar het is verder jouw dag die je kunt invullen naar jouw wensen, eventueel met werk. Het is immers legaal de rustdag een "menselijke instelling" te vinden vergelijkbaar met tweede kerstdag of zo? Uit zeer betrouwbare bron weet ik bijvoorbeeld dat gereformeerde kinderen die géén huiswerk maken op zondag, met een lantaarntje moeten worden gezocht.

Het blijft natuurlijk niet bij zo'n geamputeerde Wet van de HERE. Aantasting van het Woord stopt niet als die wordt gewettigd. We kennen inmiddels een predikant die de hele Wet niet meer geldig vindt¹⁴. Hem wordt geen strobreed in de weg gelegd om dit via b.v. De Reformatie te publiceren. In veel gemeenten worden inmiddels eigen fabrieksels van de Tien Geboden voorgelezen waar niet zelden het vierde gebod weggemoderniseerd is door iets als: "we moeten van ophouden weten".
Of zelfs in de hele liturgie de Wet helemaal niet meer voorkomt...

Argument 2: Nieuwe liederen

Ds. Tempelman stelt:
"Hebben de kerken ervoor gekozen allerlei dwaalleer maar voor lief te nemen toen ze een selectie uit het liedboek gingen gebruiken? Nee toch? Ze hebben eerst grondig gekeken of er in deze selectie geen dwalingen voorkomen."

Ds. Tempelman heeft gelijk dat er veel werk is gedaan met als doel tot een verantwoorde selectie van liederen te komen. Er zijn strakke procedures opgezet om zowel Schriftuurlijk-inhoudelijk als muzikaaltechnisch tot een nieuwe "royale bundel" te komen. Toch wordt in deze preek veel te geruststellend gedaan over het selectieproces en lijkt de predikant niet op de hoogte van de nieuwste ontwikkelingen, of negeert hij die.
Het is hier niet de plaats om over dwalingen in allerlei liedboekliederen die we inmiddels zingen in de kerkdiensten, uit te weiden. Daar is genoeg literatuur over verschenen¹⁵.
Slechts één voorbeeld, het werd afgelopen zondag nog opgegeven in onze kerkdienst: Lied 1 uit het Liedboek van de Kerken. Een prachtige melodie. Maar wat betekent: "het licht doen overwinnen" bij de Schepping? Was daar dan een strijd tussen licht en donker? Was het niet zo dat God sprak en het was er? Niks strijd dus. Dat mag wel mooi passen bij allerlei speculatieve gedachten over de strijd om te overleven in de 'oertijd' van evolutietheorieën, maar het past niet bij Genesis 1. En als we het over de Schepping hebben, "spreekt God dan nog altijd door"? We weten toch dat hij zes dagen sprak en toen was het klaar, om zo te zeggen? En zo zijn er vele voorbeelden te noemen.¹⁶

Inmiddels hebben we vele honderden gezangen en liederen, naar schatting ongeveer 500. Maar daar blijft het niet bij. Elke nieuwe synode worden er weer nieuwe liederen vrijgegeven. De 'lijst van liederen' blijft groeien want zo stelt men, de Geest is creatief en heeft er een behagen in dat met steeds nieuwe liederen Gods lof wordt bezongen. Het resultaat zien we regelmatig als de predikant een lied heeft gevonden dat weliswaar mooi past bij zijn preek maar waar vervolgens de gemeente zich al zwetend door de onbekende melodie en tekst heen brekebeent. Is dat eervol in een eredienst? Past dat als we de heilige God ontmoeten? Vergelijk dat eens met de lof aan de Here zoals daar aandacht aan werd gegeven in Israël¹⁷.

De verzekering van ds. Tempelman komt heel geruststellend over. Er is "grondig gekeken".
Maar ds. Tempelman verzuimt om de actuele besluiten van Zwolle-Zuid in dit verband mee te wegen. Want behalve nieuwe aanvullingen van liederen (106!) nam deze synode nog drie belangrijke besluiten die ds. Tempelmans ontkenning van "dwaalleer voor lief nemen" sterk relativeren.

In de eerste plaats besloot deze synode om door de muziekdeputaten liederen uit de evangelische Opwekkingsbundels te laten selecteren. Gaan deze liederen eerst nog door de volgende (zeef van) de synode? Nee! Terwijl er aantoonbaar dwalingen in zijn gecomponeerd, zo toonden ook synodeleden aan. Maar de deputaten kregen de vrije hand en inmiddels is er een eerste selectie van 78 liederen de kerken ingestuurd¹⁸.

Vervolgens sprak de synode over de zgn. Psalmen voor Nu. Dat zijn liederen die geënt willen zijn op de Psalmen en zijn getoonzet op popmuziekmelodieën. Moeten deze liederen dan niet "grondig" worden getoetst aan de normen van o.a. Schriftuurlijkheid en eredienstmuzikaliteit? Niets van dat alles: de synode heeft ongetoetst deze open-ended stroom psalmenpop vrijgegeven. Gaat u gang maar! Terwijl er aantoonbaar rare dingen in voorkomen en soms heel selectief uit de eigenlijke Psalmtekst is geplukt¹⁹. Nog afgezien van het typisch evangelisch-charismatisch religieuze gevoel dat dit genre moet opwekken. Laat staan ook dat het nog iets te maken heeft met gemeentezang. En daar gaat het toch om?

Tenslotte besloot de synode mee te gaan doen met de Interkerkelijke Stichting voor het Kerklied (ISK) die een opvolger moet maken voor het huidige Liedboek, en misschien wel onze huidige zorgvuldig samengesteld geachte Kerkboekbundel moet vervangen. In deze Stichting werken we officieel samen met protestanten, remonstranten en vrijzinnigen om een set van liederen, gebeden en meditaties(!) te maken. Het moet een boekwerk worden voor elck wat wils. Vogels met allerlei verenkleuren moeten er iets uit kunnen snavelen, van orthodox tot vrijzinnig. Dat geven we dus straks ook in handen van onze kinderen?

Kan ds. Tempelman zijn uitspraak nu echt nog handhaven dat "er grondig wordt gekeken" of er in onze huidige en toekomstige selecties dwalingen voorkomen?
Dr. J. Smelik, hymnoloog en organist (GKv) heeft eens de uitspraak gedaan: Een ander lied, een andere kerk.
Maar nog gereformeerd?

We onderbreken hier even om de volgende keer nog drie andere argumenten die ds. Tempelman aanvoert tegen het licht te houden.

Wordt vervolgd

NOTEN
____________________________________________________________

1 Zie rubriek Liturgie en Eredienst, Preken die breken (3) Drachten.
2 De Reformatie 31 oktober 2009. En het antwoord daarop in rubrie TU Kampen: Oekaze uit Kampen ().
3 Drachten- Nijenga, een preek van ds. J.H. Tempelman die hier wordt besproken, en Drachten-Z/W een preek van ds. P. Poortinga, zie de website van deze gemeente.
4 De Reformatie, 31 oktober 2009.
5 Merkwaardig is ook dat in tegenstelling tot de andere twee GKv gemeenten in Drachten de kerkdiensten van Drachten-Nijenga weliswaar op internet kunnen worden gevonden maar als privé worden geblokkeerd. Blijkbaar moet je speciaal toestemming hebben om de preken die daar worden gehouden te kunnen beluisteren.
6 Zie als markant voorbeeld: rubriek In de pers, Wesseling: "Sssssttt!"
7 Een duidelijk voorbeeld daarvan is dr. P.L. Voorberg: zie rubriek In de pers: Een ware-kerk verhaal.
8 Onbegrijpelijk dat een anonimicus in het Kerkblad van het Midden boven zijn artikel zet "Het gelijk van Ton de Ruiter". 'n Mooie aandachtstrekker natuurlijk. Maar verantwoord als het om zo'n loochening gaat?
9 D.Ophoff destijds predikant te Nieuwegein.
10 Generale Synode Leusden Acta art. 25/besluit 4.
11 Het softwarebedrijf bracht zijn serviceactiviteiten wereldwijd onder in drie bedrijven waardoor er altijd een instantie was die service kon verlenen op een 'niet-zondag'. Via netwerken zorgde het bedrijf zo voor onderhoud en probleemoplossing op afstand.
12 Regel 6: "Deze dag moet zo aan de godsdienst gewijd worden, dat men daarop rust van alle slaafse werken (uitgezonderd die werken die uit liefde en de tegenwoordige noodzaak voortspruiten), alsook van alle ontspanning die de godsdienst belemmert."
13 Ds. J.M. Goedhart, Negen maal: terug naar het begin, pag 64, 65: "? de bedoelde uitspraak van de Dordtse synode van de 17e eeuw heeft in de kerken geen officieel gezag, aldus de bewering van de synode bij wie in eerster instantie geappelleerd werd tegen de uitspraak van de Generale Synode van Leusden 1999 inzake de nieuwtestamentische sabbat, namelijk die van Zuidhorn 2002-2003.
De volgende Generale Synode, die van Amersfoort-Centrum 2005 echter, sprak uit dat die bewering van haar voorgangster onjuist was en dat die regels wel degelijk officieel gezag hebben.
Maar, helaas, zij voegde daaraan onmiddellijk toe dat het feit dat die regels wel degelijk officieel gezag hebben 'niet betekent dat ze de kracht van een leeruitspraak hebben'. En zij stelde vervolgens dat de geldigheid van de zes regels van Dordt 1618-1619 wordt opgerekt als die nu worden gebruikt om te beslissen over wat vandaag mag worden gezegd over het verband tussen sabbat en zondag en over zondagsarbeid. Deze regels, aldus Amersfoort -Centrum, kunnen bijna vier eeuwen later niet meer voldoen. Zo besliste Amersfoort-Centrum. Kennelijk vergetend, er in elk geval zodoende niet mee instemmend, dat dat alleen maar beslist kan worden door de inhoud van die regels. Zodoende die regels, ondanks haar uitspraak tégen haar voorgangster, voor hier en nu ongeldig oordelend. Deze regels zijn ook 'nooit bedoeld geweest', aldus deze synode verder, 'als leerregels waaraan de prediking getoetst en gehouden mag worden.' Dat is een veroordeling van al die synoden van na Dordt 1618-1619 die dat wel en weloverwogen toch maar gedaan hebben. "
14 Ds. W. Wierenga. Op deze website heeft een uitgebreid discussie met hem daarover plaatsgevonden. Zie rubriek Ethiek: Kruisverhoor op Zondag ().
15 O.a. Weet wat je zingt! van H. Vreugdenhil-Busstra.
16 Een ander voorbeeld nog: Liedboek voor de kerken, lied 335. Erg geliefd bij vele doopouders, dat graag ritualistisch wordt gezongen: een aantal coupletten vóór de doop, een paar bij doopvont en dan de rest. Een paar opmerkingen.
Couplet 1: Heer van uw kerk, Gij hebt het woord genomen en zegt ons: laat de kindren tot Mij komen want hunner is het koninkrijk. Maar in Marcus 10 zegt de Here Jezus: ?voor zodanigen (kinderen) is het koninkrijk. Dat is wel even iets anders.
En wat zijn de "verborgen wegen" in vers 3? We weten toch langs welke 'normale' weg Gods kinderen worden geboren? Zit hier misschien iets achter van iets speciaals dat op een geheimzinnig wijze de dopeling wordt toegediend als de genade bij de RK-eucharistie?
En wat betekent toch in vers 8: ?"'t jonge leven, het moet u dankend worden weergegeven?..." Wij geven toch niets terug alsof we iets te bieden hebben? Het zijn toch al Gods kinderen? Werden de eerstgeboren kinderen in Israël niet 'gelost' in tegenstelling van de dieren? Er zou wel meer over te zeggen zijn. En zo zijn er nogal wat gezangen en liederen waarvan je je afvraagt of je die met goed fatsoen in de eredienst kunt zingen.
17 O.a. 1 Kron. 25: 7.
18 Inmiddels hebben we er totaal 100. In het huidige Gereformeerd Kerkboek zijn al 22 opgenomen.
19 Rubriek Synodeverslagen, Die eeuwige pop - Synode-impressie 23/2.