Signalen 152
R. Sollie-Sleijster
23-09-23
Huisarts Schuurmans: Stervenswens verdampt vaak vanzelf bij goede voorlichting
RD 18-9-2023
Jaap Schuurmans, huisarts met een praktijk in Groesbeek, promoveerde onlangs op hoe artsen omgaan met euthanasie. De arts heeft grote moeite met euthanasie op grond van een schriftelijke wilsverklaring. Artsen mogen euthanasie toepassen bij mensen die deze wens ooit schriftelijk hebben vastgelegd, maar niet meer in staat zijn die mondeling te bevestigen, bijvoorbeeld door ernstige dementie.
In de wilsverklaring geven mensen aan onder welke omstandigheden ze euthanasie willen, omdat ze verwachten die omstandigheden als ondraaglijk te zullen ervaren. Schuurmans geeft aan dat mensen dat heel slecht kunnen inschatten. “Het is bijna onmogelijk je te verplaatsen in een bepaalde situatie, zoals dementie, en te weten hoe je daarop zult reageren.”
Schuurmans heeft meer fundamentele problemen met de schriftelijke wilsverklaring. “Er zit een liberale ethische visie achter, waarin het draait om het zelfbeschikkingsrecht. Wat ik nu vind, leg ik vast voor een later tijdstip. Iemands relaties lijken niet mee te tellen. ”De huisarts beschouwt de wilsverklaring ook als een blijk van wantrouwen richting de naasten. “Alsof de omgeving niet goed voor je kan zorgen als je dement wordt.”
Volgens een van de zes zorgvuldigheidscriteria dient er sprake te zijn van ondraaglijk en uitzichtloos lijden. Dat ging meestal om terminale kankerpatiënten, maar tegenwoordig wordt dit ruimer uitgelegd: hij moet alleen omschrijven wat hij als ondraaglijk lijden beschouwt. Hij bepaalt dus en niet de arts! Een verkeerde gang van zaken volgens de arts, want wat is dan nog de taak van de arts? “Zijn wij er alleen om de injectie te geven? Dan zouden we euthanasie wel uit het medische domein kunnen halen. Dan kunnen mensen net zo goed zelf een dodelijk pilletje halen.”
Een euthanasiewens komt vaak voort uit de angst om in de laatste levensfase alle grip en controle kwijt te raken, zo stelt Schuurmans. Daarom is goede voorlichting over wat mogelijk is in de terminale fase wenselijk. De arts heeft zelf een boekje geschreven voor mensen met een ongeneeslijke ziekte. Daarin noemt hij de symptomen die kunnen optreden, zoals pijn, angst en verstopping en welke middelen daartegen kunnen helpen. “Als wij uitleggen wat er medisch allemaal mogelijk is, zie je veel euthanasieverzoeken verdampen.”
Als pijn en andere klachten goed te behandelen zijn, waarom zou euthanasie dan nog nodig zijn? “Eigenlijk alleen als iemand er rotsvast van overtuigd is dat dit de enige manier is om waardig te sterven. Het komt voor dat er fysiek onoplosbare problemen zijn, maar die zijn zeldzaam.”
Diederik van Dijk, directeur van NPV-Zorg voor leven, zegt in reactie op dit interview: “Dementie is ontluisterend, laten we daar geen mooi verhaal van maken. De ziekte hoort niet bij Gods goede schepping. Dat het ons raakt is reëel. Tegelijk is een dementerend mens ook een volwaardig mens.” Dementie mag volgens Van Dijk nooit een reden zijn voor euthanasie, zelfs niet als de persoon in kwestie er hevig onder lijdt. “Euthanasie bij wilsbekwame mensen is verschrikkelijk, maar mensen doodmaken die er niet om kunnen vragen, is ronduit huiveringwekkend. Je opent daarmee ook de deur naar andere wilsonbekwame groepen zoals geestelijk gehandicapten en kinderen.”
Van Dijk wijst erop dat palliatieve zorg veel voor iemand kan betekenen. Er zijn allerlei middelen voor pijnbestrijding of het verminderen van angst. En hij denkt dat de wens tot euthanasie vaak voortkomt uit gevoelens van eenzaamheid. “Mensen kunnen de eenvoudige vraag stellen: Wie mist mij nog? Nabijheid en aandacht zijn ontzettend belangrijk. Ook als het gaat om pijnklachten. De beste pijnstiller zit naast je bed.”
Schuurmans pleit voor het vervangen van een wilsverklaring door een wensdocument. Van Dijk vindt dat een mooie gedachte. “Het woord wens impliceert dat je niet alles kunt overzien. Bovendien is euthanasie niet iets waar je recht op hebt, omdat de arts uiteindelijk beslist.”