Uit de kerken

Ontwikkelingen in de GKv - 10

Wereldkerk-ers

 

D.J. Bolt

06-05-23

 

De vrijgemaakte kerk, de GKv, is niet meer[1].

Sinds 1 mei jl. is ieder lid daarvan automatisch Nederlands gereformeerd geworden, lidmaat van de Nederlandse gereformeerde kerken, NgK. Voortaan behoort ook de Open Brief, gericht aan de Tehuisgemeente te Groningen, tot  haar geestelijke bagage.

De kern van dit geschrift luidt

 

'Wij schrijven nu vanuit de kerkelijke situatie in het jaar 1966. De situatie van gescheurdheid van het reformatorische volksdeel in Nederland, dat zich eens liet vergaderen op het fundament van Gods Woord en de drie formulieren van enigheid, samenlevend naar de regels van de Dordtse Kerkordening;

de situatie tevens, waarin dat volk, in velerlei stijl bouwend op dit fundament, zoekt naar de grenzen van zijn kerkelijke gemeenschap;

waarin gestuwd naar het niveau van denken in wereld­proporties, ieder zich opnieuw afvraagt, of het historisch fundament van de Nederlandse Gereformeerde Kerken ook samenvalt met het fundament van de heilige, algemene, Christelijke kerk.

• Zo ja, hoe is dan de verhouding tot andere kerken in binnen- en buitenland, die kennelijk Gods kinderen vergaderen, maar die niet onze belijdenisgeschriften heb­ben, noch onze samenlevingsregels kennen?
• Zo neen, hoe heeft dan dit historisch fundament in eigen gemeenschap en naar buiten te functione­ren?...

We worden met ons vaak klein vaderlands gedoe als Gerefor­meerde Kerken weggeroepen naar het niveau van de wereldkerk...'

 

GKv-ers hebben hier dus eindelijk gehoor aan gegeven en afstand genomen van hun klein vaderlands gedoe van handhaving van de belijdenissen en gehoorzaamheid aan afgesproken kerkelijke regelingen. Zij gaan nu net als hun NGK fusiepartner dat al jaren eerder deed, ook in wereldkerkproporties denken. En doen dat met betuiging van berouw aan de NGK dat het zólang heeft moeten duren voor het in zover kwam, en met belijdenis van schuld over het vroegere vrijgemaakte klein-vaderlands kerkelijk geknutsel.

 

We gaan er nog wat op in en trekken conclusies.

1. Leer, sacramenten en tucht
2. Ethiek
3. Kerkelijk leven
4. Oecumene
5. Conclusies

---

 

Ken de feiten

 

Focussen we niet teveel op dit geschrift van toen en hechten we er niet teveel waarde aan?

Neen!

Want de inhoud van de Open Brief (OB) karakteriseert de nieuw ontstane kerkgemeenschap. Als je wilt weten wat de identiteit van de NgK is moet je deze brief als haar geboortebewijs beschouwen en de ontstaansgeschiedenis ervan kennen.

Die gaan we hier niet opnieuw uit de doeken doen. 'Opnieuw', want dat deden we al in 2016 toen wij een serie artikelen schreven getiteld Steile haren en kromme tenen, na het bijwonen van een door het Archief- en Documentatiecentrum (ADC) georganiseerd symposium te Kampen over 'Een steen op de maag, vijftig jaar scheuring in de vrijgemaakte kerken'. Daarin kan nauwkeurig aan de hand van de feiten worden gelezen wat er aan de hand geweest is in de zestiger jaren van de vorige eeuw en wat de gevolgen ervan waren, toen, én ook voor nú.

Voor het gemak van de lezer die er kennis van wil nemen, geven we er hier een overzicht van die artikelen waarbij door simpel te clicken de betreffende publicatie wordt getoond.

 

Steile nekharen en kromme tenen

1 – Schets van de scheuring, click hier.

2 – Dwaalleer en independentisme, click hier.

3 – Doorgaande reformatie, click hier.

4 – De rol van de Theologische Hogeschool, click hier.

5 – Een onthullend verhaal, click hier.

6 – Correctie en excuus, click hier.

7 – Tegengas, hier.

 

Voor een eerlijk oordeel is het echt nodig om de geschiedenis te kennen. Want er worden vele halve waarheden verteld over de kerkstrijd in de zestiger jaren waardoor de kern waarom het ging, al of niet bewust, wordt verdoezeld. Zo bijvoorbeeld het verhaal van J. Vogel in het ND van 28-04-23. Het ging in de kerkstrijd toen volgens hem hierom
 

'… de Open Brief, een publieke brief die op 31 oktober 1966 ter bemoediging aan de Tehuisgemeente werd geschreven. Die dreigde tussen wal en schip te belanden nadat haar voorganger Asjen van der Ziel (1905-1990) was geschorst en afgezet. Daarop werden diensten belegd in het inmiddels afgebroken congrescentrum Het Tehuis – vandaar de naam. Van der Ziels ‘fout’: hij had op eigen initiatief met de ‘synodaal-gereformeerden’ gesproken, met wie in 1944 pijnlijk was gebroken. De hamvraag: was de Vrijmaking Gods leiding of een ongeluk?...' 

 

Ieder die de moeite heeft genomen bovengenoemde serie artikelen geheel of gedeeltelijk (alleen al het eerste) te lezen ziet hoe met deze voorstelling de feiten grof geweld wordt aangedaan. Het moet ons even van hart: hoe kon het ND dit zó publiceren? De krant wil toch dat

 

'zijn journalisten de lezer zo goed mogelijk informeren, zodat die zich een gefundeerde mening kan vormen? Om vervolgens (als christen) haar of zijn plek in de wereld in te nemen. Een lezer van het Nederlands Dagblad kan ervan op aan dat hij niet heimelijk voor een karretje wordt gespannen.' (ND, 29-04-23)

 

Maar goed, dit terzijde.

 

Nog een opmerking. Als je toch weer leest wat er van buitenverbandse zijde aan vuil is uitgestort over onze gereformeerde voorvaderen en voorgangers, dan is het werkelijk onbegrijpelijk dat bij de vereniging van GKv en NGK de laatste tot geen erkenning van schuld en betoning van berouw kwamen.

 

De Tehuisgemeente

 

Genoemde Vogel is lid van de Tehuisgemeente in Groningen. Want deze gemeente is al die jaren sinds de scheuring onderdeel geweest van de NGK, zij het, dat zij een bijzondere positie[2] kreeg. Maar volgens de laatste berichten is de Tehuiskerk na intensieve discussies en aarzelingen nu toch volwaardig lid geworden van het NgK kerkverband.

 

Laten we horen waar deze gemeente voor staat. Daarvoor gaan we terug naar de eerste gezamenlijke vergadering van de GKv synode en de NGK landelijke vergadering, gehouden in de Nieuwe Kerk aan de Broederweg te Kampen, dd. 11 november 2017[3]. Daar kwam allereerst het volgende fundamentele conceptbesluit aan de orde

 

Besluit 1

het verlangen uit te spreken om zo spoedig mogelijk te komen tot één kerkgemeenschap, op basis van de Schrift als woord van God, in gebondenheid aan de Gereformeerde belijdenisgeschriften en ingericht volgens de beginselen van het Gereformeerde kerkrecht.

 

Gronden:

1. De Heer van de kerk heeft onze harten tot elkaar gebracht, waardoor de uitnodiging van de landelijke vergadering van de NGK door de generale synode van de GKv royaal kon worden aanvaard.
2. Na deze ontmoeting willen we tot eer van God verder gaan op weg naar eenheid.
3. Met vreugde herkennen we over en weer de inzet om trouw te blijven aan de Schrift en de Gereformeerde belijdenis.
4. In de vormen van het kerk-zijn baseren we ons beide op het Gereformeerde kerkrecht, waardoor onderlinge verschillen goed overbrugbaar zijn.

Hoe reageerde een afvaardiging van de Tehuisgemeente hierop? We citeren uit de bijdrage van gemeentelid Hoekstra

 

'We betreuren daarom ten zeerste de gekozen formulering van conceptbesluit 1. Waarom daar toch zo angstvallig de vrijheid beperken die we in Jezus hebben gekregen? Vele leden en ook gemeenten zowel NGK als GKv voelen zich allang niet meer geheel of gedeeltelijk gebonden aan de oude belijdenisgeschriften en de overregulering van het gereformeerde kerkrecht. Het enige boek dat naast de Bijbel in lijn gezet mag worden is wat ons betreft het boek van de natuur, Gods schepping. En wat de gebondenheid betreft is dat alleen in de liefde en genade van Jezus Christus, onze Heer. We kunnen en willen ons niet meer thuis voelen in de gereformeerde geloofsbunker.

 

We willen echter wel van ganser harte met elkaar onderweg zijn naar het nieuwe Jeruzalem, wat ook de titel van Ps. 133 is waar de meditatie vanochtend over ging. Dat het tempo of de omstandigheden van de gemeente op deze weg verschillend zijn zal daarbij geaccepteerd moeten worden. Elkaar in liefde dienen, bemoedigen en tot voorbeeld zijn is vanzelfsprekend en dat gaat heel wat soepeler zonder een betonblok aan de voeten.

 

De ruimte die wij als Tehuisgemeente binnen de NGK hebben, hebben we altijd ervaren als van God gekregen. Die mag niet worden ingeperkt. Juist de inperking van die ruimte in het verleden heeft geleid tot scheuringen en onnoemelijk veel verdriet. Laten we leren uit dat verleden…'

 

Samen de Heere dienen naar Zijn Woord zoals beleden in de gereformeerde belijdenissen wordt dus door Hoekstra c,s. veracht als verkeren in een gereformeerde geloofsbunker, en samenleven naar de gereformeerd kerkregering als verstarring door een moeten leven met betonblokken aan de kerkvoeten.

 

NGK Steenwijk

 

Nog een andere NGK afgevaardigde, Ebbers, Steenwijk, zie hetzelfde verslag.

Nadat hij eerst heeft aangedrongen heel erg op te passen voor teveel druk op kerkleden om 'zo spoedig mogelijk' te verenigen, kraakt hij de besluitgrond 4 - In de vormen van het kerk-zijn baseren we ons beide op het Gereformeerde kerkrecht, waardoor onderlinge verschillen goed overbrugbaar zijn - tot de grond toe af:

 

'…. Beste mensen, dit is gewoon praten over illusies, werkelijk! Dit moeten we niet doen. We verschillen echt pittig hoe we onze kerken inrichten. Jullie zeggen: ja, we bewegen naar elkaar toe, de vrijgemaakte kerk wordt wat minder centralistisch de laatste jaren, in de NGK wordt het een beetje centralistischer.

Beste mensen, dit is echt een chotspe [brutaliteit, djb], zou je kunnen zeggen. Natuurlijk, inderdaad, de GKv beweegt zich wat meer van het centralisme af, maar de NGK is al decentraal zolang als ik leef, en ik ben 50 jaar. Bij ons zit dat echt in de genen….'

 

Hoe gaat met in NGK Steenwijk dan om met de binding aan de gereformeerde belijdenis? Ebbers:

 

'… In Steenwijk hebben we bijvoorbeeld andere formuleringen gegeven voor in het ondertekeningsformulier. Daar hebben we diep over nagedacht. Ik heb erover gesproken met collega's.

Als we nu dit gaan doen, als we van bovenaf in naam van hereniging nu dit en dat formulier moeten ondertekenen dan zegt NGK Steenwijk, daag….'

 

Deze geest kennen we uit de jaren 50 en 60 van de vorige eeuw. De tijd van B.J.F. Schoep, G. Visee, J.O. Mulder, A. van der Ziel en zoveel anderen. Hard verzet tegen gereformeerd geloven en beleven, tegen samenleven volgens de principes van een gereformeerde kerkordering. Generale problematisering van de leer van de kerk en ons geloof zoals in de Open Brief, zie boven!

Springlevend dus nu binnen de NgK!

 

Nu kun je dit bagatelliseren. Het gaat toch maar om de Tehuisgemeente, en, hier aangehaald, een gemeente in Steenwijk. Maar het schokkende was daar in de Nieuwe Kerk in Kampen, dat niemand zijn stem verhief en ertegen protesteerde. Ds. Harmannij, GKv-synode scriba 1, die toelichting op de conceptbesluiten gaf, kwam niet verder dan dat hij Hoekstra's moeite met de binding aan de belijdenis 'respecteerde'.

Men vond het kennelijk wel goed zo, elk vogeltje hoe anti-gereformeerd ook, mocht daar zijn snavel opendoen om zijn plurale liedje fluiten.[4]

 

Zoals nu in de NgK. Want inmiddels mag voor ieder duidelijk zijn dat deze geest daar vaardig is geworden en gestalte heeft gekregen. De broeders van Kerngroep Bezinning GKv hebben dat grondig aangetoond en voor ieder leesbaar vastgelegd in hun boek Het Woord in geding![5]

Zo is de teerling is geworpen. 'Binnenverband' is 'buitenverband', vrijgemaakt is 'Nederlands gereformeerd' geworden. Waarbij je je moet afvragen wat gereformeerd inhoudelijk nog betekent in deze kerken nu er een andere belijdenis in de maak is.

De toekomst zal het uitwijzen.

 

Reflecties

 

Niet alleen door mensen van buiten de NgK worden vragen gesteld bij deze kerkelijke eenwording maar ook daarbinnen.

 

Te snel?

 

Gaan de veranderingen niet wat al te snel? Zo scribent G. Bouwman in de GKv Kerkbode van het Noorden (22-04-23):

 

'We accepteren veel lijkt het wel. Op veel gebieden, zoals bijvoorbeeld:

• Schepping met een evolutionistisch sausje.
• Een huwelijk zolang het bij mij past en het mij bevalt. En dan heb ik het niet over scheidingen, die niet voorkomen kunnen worden, vanwege misbruik, huiselijk geweld of vreemdgaan.
• Beschikking over leven van ongeboren kinderen en ouderen.
• Homohuwelijken, terwijl de Bijbel hier nergens positief over spreekt.'

En dus? Bouwman:

 

'Een oordeel wil en kan ik over dit alles niet geven. Maar mij bekruipt wel de vraag: Passen we de Bijbel aan de praktijk rondom ons, of durven we de praktijk, die ook de kerken binnenkomt aanpassen aan de Bijbel? Het is net alsof ik de Bijbel elke keer weer net even anders moet lezen. Dat ik steeds weer op het verkeerde been wordt gezet. Dat wat de Bijbel zegt toch net anders moet worden uitgelegd omdat het niet meer past bij de nieuwste inzichten en bij onze moderne samenleving. Hoe kan ik zo nog een duidelijke christelijke positie innemen? Zo'n onduidelijkheid is niet goed voor de kerk.'  

 

We denken dat hij hier de kern van kerkelijke crisis raakt.

 

Tweezijdig verontrust

 

Het ND (22-04-23) publiceerde gevoelens van ouderen die als jongeren samen als klas op het Gereformeerd Lyceum te Rotterdam hebben gezeten. Uit al het gekakel halen we twee stemmen naar voren. De eerste is van mevr. I. Bouwman-Kreiter (69, GKv). Ze zegt o.m.

'… We zijn nog steeds vrijgemaakt, maar door alle veranderingen van de laatste jaren heb ik wel een verontrustend gevoel in mijn binnenste. Mijn ouders hebben gestreden voor de kerk en nu gaat het wel heel snel met de kerkelijke ontwikkelingen rond bijvoorbeeld vrouw en ambt en kinderen aan het avondmaal. Ik ben niet behoudend ofzo en we zullen de kerk niet verlaten, maar ik maak me daar best wel een beetje zorgen over. Zestig jaar hebben we in een kerk gezeten waar het misschien niet allemaal goed was, maar in elk geval wel duidelijk. Nu denk ik: was het dan allemaal niet belangrijk? Daarom heb ik een beetje een dubbel gevoel bij de kerkhereniging.

Worden we niet te los?  

 

Het zijn maar twee verhalen. Maar zouden er niet veel meer zijn die hier mee tobben? En valt er nog niet veel meer moeite te verwachten in een kerkgemeenschap waar zó tegenstrijdige opvattingen werden tot een plurale eenheid werden gelijmd? Dat moet toch ellende geven? Misschien is een signaal daarvan hetgeen een andere vroegere scholier naar voren bracht in de krant, mevr. N. van Esch-van Veelen (69, NGK):

 

'… Ik weet niet hoe mijn vader gereageerd zou hebben op de kerkelijke eenwording. Van mij hoeft het echt niet. Er is nog altijd een groep vrijgemaakten die rechtlijnig denkt, daar krijg ik zó de kriebels van. Ik ben allergisch voor het woordje vrijgemaakt.…'

 

Gelukkig voor haar, heet iedereen nu Nederlands gereformeerd.

 

Dwaalspoor

 

Maar laten we ook nog luisteren naar een andere NGK-er ds. D. Westerkamp emeritus predikant van de Lichtboog (NGK) in Houten. Hij schreef vorige jaar in Onderweg (12-11-22) een column onder de titel Tegenspraak. We laten die in z'n geheel volgen.

 

'Tegenspraak

 

'Kun je niet gewoon zeggen dat de Bijbel ons meer in de weg staat dan helpt? Kun je nog wel zeggen dat de Bijbel Gods Woord is? Dat Hij zelf daarin spreekt en alles wat nodig is voor leven en sterven daarin openbaart?

 

We hebben afscheid genomen van een goede schepping. We weten nu dat er vanaf het begin een genadeloze strijd is waar de sterkste overleeft. Adam en Eva hebben niet bestaan en er was ook geen zondeval. Ook klopt er historisch weinig. Israël was nooit in Egypte en is er zeker niet uitgeleid. De verovering van Kanaän? We vinden de sporen ervan niet terug. De Bijbel zegt niks over man-en-vrouw-zijn en geeft zeker geen voorschriften over relaties en seksualiteit. Het ‘bijbelse huwelijk’ bestaat niet. Misschien nog wel even uitleggen wat de schrijver van Hebreeën 13:3 met ‘het huwelijk in ere’ bedoelde, maar daarvoor hebben we de theologie; die bedenkt wel wat.

 

Moet ik nog doorgaan? Verzoening door voldoening mag ook wel in het rijtje. Al deze beweringen vind je in recente theologische boeken. De naïeve bijbellezer die nog denkt: het staat er toch? – die moet uit de droom geholpen worden.

 

De Bijbel zet ons op een dwaalspoor. Laten we maar toegeven: we halen onze inzichten elders, ook morele. Als de Bijbel die ondersteunt, prima. En anders plooien we het zo tot het lijkt alsof die steun er toch is. De westerse samenleving volgt de waarden van de Verlichting. Rechten van de mens? Die hebben niks met de Bijbel van doen. Tolerantie van minderheden? De Bijbel is ertegen. De beleving van je bestaan als individu? De Bijbel ziet je als deel van een groter geheel. Vaak mochten ze niet eens hun eigen partner kiezen.

 

Of is die hele moderne manier van denken totaal fout? Zou het voor de kerk gezonder zijn als we een tijdje de theologie maar lieten praten en weer ruimte maakten voor eenvoudig bijbelgeloof? Er staat geschreven… De Bijbel die ook Jezus citeerde. Einde van alle tegenspraak.'

 

Overdrijft ds. Westerkamp niet?

Nee, we denken dat hij met z'n column in de roos schiet, een rake kernachtige karakteristiek heeft van de geestelijke/kerkelijke situatie in ons land, ook in de NgK. Een paar punten ter illustratie.

• Schepping en evolutie, het ontmoet geen fundamentele tegenspraak meer in de NgK. Denk bijvoorbeeld aan het boekje Oer[6].
• Invoering vrouwen in alle ambten. Zie de besluiten van de GKv synoden.
• Aanvaarding van homorelaties. Denk aan het recente boek van prof. dr. A.L.Th. de Bruijne.
• Ter discussie stellen van 'verzoening door voldoening'. Denk aan het boek Cruciaal, met zijn bijdragen van o.a. dr. J.M. Burger[7].

Zelfs dat laatste! En dat is niet iets van jaren terug, maar volop actueel. Dat kan blijken uit deze recente publicatie.

 

Een schokkend voorbeeld

 

Ds. A. Balk mag in het ND 14-02-23 zijn ideeën over de relatie tussen schepping en vrouw-in-ambt ventileren. Het voert te ver nu daarop breed in te gaan, maar de kern van zijn verhaal vatten we zo samen. Het kwaad bestond al vóór wat in de klassieke uitleg van Genesis 2 de zondeval wordt genoemd. Immers, dát er een 'boom van kennis van goed en kwaad’ in het paradijs stond, impliceert volgens Balk 'dat het kwaad er als realiteit al is'.

Maar wat betekent dan nog het eten van die toch verboden vrucht van deze boom? Volgens de dominee kan het verhaal ook wel gelezen worden

 

'als de groei van de mensheid tot volwassenheid. Door het eten van de verboden vrucht verliest de mens zijn onschuld, hij kent nu goed en kwaad, en is geroepen om in de grote, boze wereld zijn rol te vervullen als volwassen mens.'

 

Weg mensenzonde dus. De overtreding(?) van Eva is alleen maar een noodzakelijke stap naar geestelijke volwassenheid, je wereld kennen! Precies als bij opgroeiende pubers gebeurt.
 

Als we het goed zien is deze 'exegese' weer een grote stap verder op de weg die mensen verwijdert van het unieke Evangelie van Jezus Christus en de verzoening van onze zonden.
Zal een kerkelijke reactie (als die al komt) op deze publieke dwaling niet een ultieme testcase vormen wat de g in NgK nog waard is?

 

Verdriet

 

Opnieuw hebben we veel aandacht gegeven aan de deze kerkgemeenschap. Mocht de indruk bestaan dat we behagen hebben in het kritiseren ervan dan is dat volstrekt onjuist. We zeggen het opnieuw, het doet ons groot verdriet dat de kerken die we lief hadden, waar we zoveel aan te danken hebben, waar we geweldig veel van hooggeëerde voorgangers mocht leren, dat deze naar onze overtuiging zo diep gevallen zijn, dat je moet spreken van deformatie.

 

We roepen onze broeders en zusters op die per 1 mei automatisch Nederlands gereformeerd werden, zich te bezinnen of zij in deze kerken wel verder kunnen, mogen. En als ze in verwarring zijn, geen uitkomst zien hoe het verder moet, hulp te zoeken[8].

Want het gaat om blijven bij de kerk van Christus die Zijn Woord bewaard. Dan geloof je op wereldkerkniveau.

De ware Wereldkerk.

Niet meer en niets minder.

 

 

NOTEN