Herdenken op 4 en 5 mei
F. Hoogland
12-05-18
We hebben inmiddels de herdenkingen van de 4e en 5e mei van het jaar 2018 achter de rug. We herdachten de gevallenen in de Tweede Wereldoorlog en vierden het feest van de bevrijding.
Dat gebeurt op allerlei wijzen. Nationaal is er die indrukwekkende herdenking in Amsterdam op de Dam. Maar ook op talloze andere plaatsen in ons land worden zij die hun leven gaven voor de vrijheid herdacht. Het gebeurt veelal op een andere wijze dan vroeger in onze jeugd waarin er op Bevrijdingsdag allerlei leuke festiviteiten en spelletjes waren waaraan je mee mocht doen. Toch wordt er ook nu nog veel georganiseerd, en uitbundig feestgevierd met de jeugd: zie de Koningsspelen, click hier. Daar kun je een verantwoorde selectie van activiteiten uit maken.
Leeuwarden
Een prachtige zinvolle en waardige herdenking vond dit jaar plaats in mijn woonplaats Leeuwarden. Er wordt met die avond van 4 mei een mooie traditie in stand gehouden. Na afloop van de dodenherdenking rondom het monument in het stadspark, begeeft een groot deel van de aanwezigen zich naar de Grote Kerk, waar plaatselijke koren om de beurt een speciaal herdenkingsconcert verzorgen.
De tekst op het voetstuk luidt:
WOL FORBÛKE
NET FORSLEIN
1940 - 1945
KLOEK VERZET
SCHRAAGDE 'T
ONTSTELDE VOLK
Symboliek
De twee mannenfiguren geven uitdrukking aan de verschillende gevoelens die in de bezettingsjaren bij de bevolking leefden. De ene man geeft uitdrukking aan verbijstering en verslagenheid. De andere man beeldt het opkomend verzet tegen de onderdrukking en uitzicht op de komende bevrijding uit. Samen symboliseren zij de steun van het ene deel van de bevolking aan het andere deel.
Vocaal Ensemble Leeuwarden
Dit jaar voerde het Vocaal Ensemble Leeuwarden - een koor van ruim 30 leden onder leiding van David van Royen - dat het prachtige werk Ein Deutsches Requiem van Johannes Brahms uit. Als vocale solisten werkten mee de bariton Ben Brunt en de sopraan Fardau van der Woude.
Hoewel het werk eigenlijk is geschreven voor koor én een groot orkest, werd de ‘Londener Fassung’ gebruikt, waarbij de orkestpartijen vierhandig uitgevoerd worden op piano, in dit geval door Roele Kok en Johanan Havinga.
Johannes Brahms
Wat dit werk vooral voor christenen zo interessant maakt, is dat de complete tekst van het stuk (op twee kleine fragmentjes na) geheel uit Bijbelteksten is samengesteld!
In de tijd van Brahms (1833-1897) was het bij het overlijden van belangrijke personen de gewoonte om een Latijnse dodenmis, een zgn. 'requiemmis' uit te voeren.
Het is niet bekend met welk doel Brahms dit stuk heeft gecomponeerd; wel is waarschijnlijk dat het overlijden van zijn moeder in 1855, toen Brahms nog maar 22 jaar oud was, de directe aanleiding daarvoor is geweest. Hij heeft gedurende een lange periode van elf jaar aan het stuk gewerkt, het kwam pas klaar in 1868. Maar het is beslist geen requiemmis en heeft er ook weinig gelijkenis mee. Brahms heeft, geheel in de romantische traditie van zijn tijd, geprobeerd zijn persoonlijke ervaringen in een eigen vorm te gieten. Daardoor ontstond er een heel bijzonder werk dat geregeld wordt uitgevoerd en waarvoor nog steeds een grote publieke belangstelling bestaat.
Brahms heeft bewust niet de Latijnse tekst van de dodenmis gebruikt waarin alle nadruk ligt op het lijden en de verschrikkingen van het Laatste Oordeel. Nee, hij stelde zelf een tekst samen uit vele passages in het Oude en Nieuwe testament van de Bijbelvertaling van Luther, waarbij hij het lijden en de pijn vermijdt en kiest voor troostrijke teksten.
Overigens is van Johannes Brahms bekend dat hij niet echt kerkelijk was, wel religieus geïnteresseerd.
Het requiem
Het werk bestaat uit zeven delen. De delen 1 en 7 zijn aan elkaar verwant ('gespiegeld'); Deel 1 begint met Zalig zijn die treuren (Matth. 5:4). In deel 7 eindigt het met Zalig zijn de doden (Openb. 14:13). En daar tussenin kiest Brahms voor de overige delen teksten uit een groot aantal Bijbelboeken die Bijbelse antwoorden geven op talloze vragen over leven en dood.
In 1868 is het laatste, vijfde deel gereedgekomen Ihr habt nun Traurigkeit. Dit deel met teksten uit Johannes en Jesaja schreef hij speciaal ter herinnering aan zijn moeder. In dit deel wisselen de sopraansolo en het koor elkaar af.
Het middelste en misschien wel het meest aangrijpende, is deel 4, dat is gewijd aan Psalm 84, met de prachtige tekst Wie lieblich sind Deine Wohnungen.
Het is zoals gezegd, beslist geen dodenmis; het stuk is geschreven voor de nabestaanden, voor hen die achterblijven en die met de dood moeten leven.
Dankbaar
Wat mogen we dankbaar zijn dat – aan de hand van Brahms prachtige compositie - het Woord van de Here in Leeuwarden onverkort en overduidelijk heeft mogen klinken voor een zozeer gemengd publiek. En dat wij, kerkmensen, op 4 mei toch met vreugde konden deelnemen aan een waardige herdenking van allen die hun leven hebben gegeven voor het vaderland in boze tijden.
PS: Als u het stuk niet kent of in bezit heb op CD, kunt u het ook horen op internet, click hier. Het geeft een goede indruk maar er gaat natuurlijk niets boven een live-uitvoering. Het ontroerende vierde deel 'Wie lieblich …' is ook afzonderlijk te horen, click hier.