Psalmen zonder de Heere

F. Hoogland

23-09-17

Zoals bekend heeft er tijdens de eerste dagen van september 2017 in Utrecht een indrukwekkend psalmenfestival plaatsgevonden. In het kader van het Festival Oude Muziek en naar aanleiding van 500 jaar Reformatie klonken er daar 150 psalmen van 150 verschillende componisten, uitgevoerd door een vijftal toonaangevende koren uit verschillende landen, waaronder het beroemde Nederlands Kamerkoor.

In het RD van 6 september schrijft dr. S. Janse over dit project. We nemen er een stukje van over.

'Je kunt de psalmbundel literair bekijken: het is prachtige poëzie, die in de loop van de eeuwen mensen geïnspireerd, bemoedigd en getroost heeft. Je kunt ook kijken naar wat componisten met de psalmen hebben gedaan. De grote toonkunstenaars uit het verleden hebben deze teksten steeds weer opnieuw stem gegeven. Bach, Händel,Schütz, Purcell, maar ook een eigentijdse componist als Michel van der Aa.

De folder van het evenement is ook het bestuderen waard. Er staat een psalmwoord op de folder: “Alles wat adem heeft, zing!”. Dat is Psalm 150, weet de geoefende Bijbellezer. Maar staat dat er echt zo? vroeg ik me af. Nee, net even anders: “Alles wat adem heeft, loof de HEER”.

De HEER is hier weggeretoucheerd, zoals in ongenade gevallen figuren op historische foto’s van het plaatje verwijderd werden. Stalin was er goed in. Maar we kennen het al uit de oudheid. “Damnatio memoriae” heette het daar. Verwijdering of eigenlijk vervloeking van de herinnering. De naam werd uit de archieven gewist en uit de inscripties weggehakt. De Egyptische Farao Echnaton onderging dat lot. De Romeinse keizer Nero ook.

En nu God dus, de God van Israël, de HEER. Zijn Naam uitgewist, weggehakt. Zoals Jeremia’s vijanden het van de profeet zeggen: “Laat ons hem uit het land der levenden uitroeien, opdat aan zijn naam niet meer gedacht worde!”. Dat is het seculiere program dat zichtbaar wordt in de folder van het Festival Oude Muziek. 

De schrijver Oek de Jong hield voor de muziek uit een inleiding. Over de psalmen. Hij kent ze van huis uit. Prachtige liederen. Met God kunnen we niet meer zoveel, zei hij, maar we herkennen nog wel veel uit de psalmen: het leven, de menselijkheid, de zachtheid.

In Trouw stond eerder al een gesprek met Michel van de Aa, een modern componist, die Psalm 5 opnieuw getoonzet heeft. Hij wilde het authentiek houden, de zeggingskracht van de psalm bewaren, maar God had hij eruit gefilterd, want daar kon hij niet meer zo veel mee.

Ik ben op het festival geweest. Het was prachtig. Inderdaad van Bach tot Van der Aa. En het werd ook nog even komisch. Oek de Jong had zijn inleiding gehouden over de onmogelijkheid van moderne mensen om in God te geloven, en niet veel later klonk Psalm 14: “De dwaas zegt in zijn hart, er is geen God”.'

Het Nederlands Kamerkoor maakt het zo mogelijk nog erger in een publicatie in het NKK-tijdschrift van het eerste halfjaar 2017. We citeren:

'Psalmen.
Liederen die gaan over wat ons verbindt in onze menselijkheid. Centraal staat niet Gods woord dat wordt uitgestort over de mensheid, maar de mens zelf, de naakte mens, in al zijn verdriet, vreugde, wanhoop, verbazing, verontwaardiging. Zware, maar universele, menselijke thema’s, 1000 jaar lang getoonzet door de grootste componisten. Dat is 150 Psalms.'

De Psalmen, die voor ons van zo onschatbare betekenis zijn, ‘omdat toch niets Gode meer waardig is dan te zingen dat wat we van Hemzelf hebben ontvangen’ (Augustinus) worden zomaar eenzijdig door een God-loze  wereld geannexeerd vanwege de grote (en uiteraard ook terechte) interesse in de prachtige poëzie en de melodieënrijkdom. Vanzelfsprekend  worden die aspecten ook door óns ten hoogste gewaardeerd, maar dat zijn helemaal niet de dingen waar het écht om gaat.

Wat een armoe voor die wereldlingen! En wat een rijkdom voor ons, kinderen van de Heere die over de Psalmen mét de Heere mogen beschikken.

Een wereld van verschil!

Beseffen we onze rijkdom?